Τα δώδεκα αρχοντόπουλα

Σύμφωνα με το θρύλο ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, προκειμένου να διασφαλίσει την εξουσία του στο νησί, στέλνει με επίσημη εντολή - αυτοκρατορικό χρυσόβουλο - στην Κρήτη δώδεκα εκπροσώπους αριστοκρατικών οικογενειών, «τα δώδεκα αρχοντόπουλα». Αυτά τα πρόσωπα εμφανίζονται στο εξής ως οι γενάρχες των ισχυρών αριστοκρατικών οικογενειών του νησιού: Φωκάδες, Σκορδίληδες, Γαβαλάδες, Καλαφάτοι, Αρκολέοι, Χορτάτζηδες, Μουσούροι, Βαρούχες, Μελισσηνοί, Λίτινοι, Αργυρόπουλοι ή Αγιοστεφανίτες, Βλαστοί.

Η παράδοση αυτή, που δεν επιβεβαιώνεται από τις βυζαντινές πηγές, στηρίζεται σε μεταγενέστερα έγγραφα αμφισβητούμενης αυθεντικότητας. Πρόκειται πιθανότατα για κάποια προσπάθεια των ισχυρών αυτών οικογενειών να κατοχυρώσουν τα προνόμια και την κοινωνική τους θέση απέναντι στους νέους κυριάρχους κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Δεν αποκλείεται, όμως, να συνδέεται, ως εκλαϊκευμένη εκδοχή, με πραγματικά περιστατικά και γεγονότα της εποχής, καθώς θεωρείται βέβαιο ότι κατά την περίοδο της δυναστείας των Κομνηνών, εγκαθίστανται στην Κρήτη στρατιωτικοί αξιωματούχοι, οι οποίοι εξελίχθηκαν σε ισχυρούς γαιοκτήμονες.