Εκκλησία

Η μακρόχρονη αποκοπή από τη βυζαντινή εκκλησία είχε αφήσει κατά την Αραβοκρατία τους κρήτες χριστιανούς χωρίς πνευματική καθοδήγηση, με αποτέλεσμα να βρουν πρόσφορο έδαφος κάθε λογής δεισιδαιμονίες και προλήψεις. Γνωστές προσωπικότητες του ορθόδοξου μοναχισμού αναλαμβάνουν την εδραίωση της ορθής πίστης αμέσως μετά την ανακατάληψη του νησιού. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο όσιος Νίκων ο Μετανοείτε και ο όσιος Ιωάννης ο Ξένος από τη Σίβα Πυργιωτίσσης. Στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης της Κρητικής Εκκλησίας πραγματοποιείται η μεταφορά της μητρόπολης από τη Γόρτυνα στο Χάνδακα, άγνωστο όμως πότε ακριβώς, αλλά και οι ανακατατάξεις στις επισκοπές.

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσιάζει αυτήν την περίοδο στο νησί ο μοναστικός βίος. Από τις πηγές της εποχής γνωρίζουμε ότι πάνω από 20 μοναστήρια λειτουργούν στο νησί αυτή την περίοδο, αρκετά απ' αυτά με πολύ αξιόλογη πνευματική και καλλιτεχνική δραστηριότητα.

Μ' αυτό το κλίμα της θρησκευτικής ανανέωσης σχετίζεται προφανώς και η προοδευτική αύξηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, ειδικά των μοναστηριών. Ακόμα και μοναστήρια εκτός Κρήτης, όπως η Αγία Αικατερίνη του Σινά, αποκτούν στο νησί μεγάλες περιουσίες, που προέρχονται από δωρεές πιστών.