25. ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΑ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ

Οι κάτοικοι των πόλεων διαιρούνται σε ευγενείς Βενετούς, σε ευγενείς Κρητικούς, σε φεουδάρχες και στο Λαό, που περιλαβαίνει τους πολίτες και τον όχλο. Οι ευγενείς Κρητικοί πήραν αυτό το γενικό όνομα, γιατί νέμονται την ιδιότητα του ευγενή, όχι μονάχα στη μια μα σε όλες τις πόλεις του Βασιλείου και σ' οποιαδήποτε κι αν πάει να κατοικήσει κανένας απ' αυτούς έχει τα ίδια προνόμια και γίνεται μέρος του συμβουλίου, όπως ήταν και στην πόλη που κατοικούσε πριν.

Οι φεουδάρχες είναι μια κατηγορία ανθρώπων του λαού, που λέγονται έτσι από τα φέουδα που έχουν, που πριν ανήκαν μόνο στους ευγενείς Βενετούς και Κρητικούς της αποικίας, και τώρα με τις απαλλοτριώσεις πέρασαν στα χέρια ανθρώπων και άλλων τάξεων, που, παρ' όλο που τους παραχωρήθηκαν από τη Γαληνότητά σας, δεν θα παραλείψω να αναφέρω στο οικείο μέρος τη ζημιά που έφεραν μέχρι σήμερα στην καλή εξυπηρέτηση της Γαληνότητάς σας, όσον αφορά το ζήτημα της στρατολογίας και το ιππικό.

Οι κάτοικοι των διαμερισμάτων διαιρούνται σε τρεις κατηγορίες, από τις οποίες οι δυο είναι ίσες μεταξύ τους, και η άλλη κατώτερή τους. Οι δυο ισότιμες είναι η κατηγορία των Αρχοντόπουλων και των Αρχοντορωμαίων. Οι Αρχοντόπουλοι είναι απόγονοι των οικογενειών των αποίκων και οι άλλοι είναι απόγονοι των ευγενών Ελλήνων, ξεπεσμένοι και οι μεν και οι δε, είτε από τους παράνομους γάμους, είτε από άλλες αφορμές, που κατάντησαν έτσι σιγά-σιγά να γίνουν χωρικοί. Στην άλλη τάξη, που είναι πιο κάτω απ' αυτούς, ανήκουν όλοι εκείνοι, που είναι γνωστοί με το όνομα χωρικοί. Οι Αρχοντόπουλοι και οι Αρχοντορωμαίοι είναι γραμμένοι στις Ορντινάντσες μαζί με άλλους, που ονομάζονται προνομιούχοι, επειδή, με χάρη της Γαληνότητάς σας, εξαιρεθήκανε από τις αγγαρείες και τη γαλέρα, για τις υπηρεσίες τους. Όλοι αυτοί ζουν στο ορθόδοξο δόγμα.

Οι ευγενείς Βενετοί ζουν σύμφωνα με το ρωμαϊκό δόγμα, εκτός από την οικογένεια Καλέργη, που ζη με το ορθόδοξο δόγμα. Παρ' όλο που μερικοί από τους Βενετούς αναγκάστηκαν από φτώχεια να κατοικήσουν στα χωριά, όπυ ζουν κατά τον ελληνικό τρόπο, τα άγια μυστήρια τα εκτελούν κατά το λατινικό δόγμα. Το ίδιο λατινικό δόγμα διατηρούν επίσης όλες οι οικογένειες των γνήσιων ευγενών Κρητικών, που στάλθηκαν στο Βασίλειο εκείνο σαν αποικιστές και πήραν φέουδα, εκτός από μερικές, που αναγκάστηκαν κι αυτές από τη φτώχεια να κατοικήσουν έξω, στα φέουδά τους, και ασπάστηκαν το ορθόδοξο δόγμα. Οι άλλοι ευγενείς Κρητικοί, που τους παραχώρησε την ευγένεια η Γαληνότητά σας υστερότερα, και που κατάγονται από το λαό, είναι όλοι του ορθόδοξου δόγματος, εκτός από λίγους που απόκτησαν την ευγένεια σαν νόθοι των ευγενών Βενετών, και πρεσβεύουν το λατινικό δόγμα· οι απλοί φεουδάρχες, άλλοι είναι του ενός και άλλοι του άλλου δόγματος, ο Λαός όμως όλος είναι του ορθόδοξου δόγματος.

Στις πολιτείες του Βασιλείου δεν είναι εξίσου κοινά όλα τα αξιώματα στους Βενετούς και στους Κρητικούς ευγενείς. Οι Κρητικοί ευγενείς έχουν μάλλον τα ολιγότερα, ανάλογα με τα έθιμα των κοινοτήτων εκείνων. Οι ευγενείς Βενετοί έχουν τα μεγαλύτερα και τα σπουδαιότερα. Σε ζητήματα όμως και αποφάσεις που παίρνουν τα Συμβούλια και αφορούν υποθέσεις φόρων ή έχουν σχέση μ' αυτούς, έχουν όλοι ίση ψήφο. Γι αυτό πως αξίζει να αναφέρω στη Γαληνότητά σας, ότι πρέπει να έχει υπόψει της όταν χορηγεί τους τίτλους της Κρητικής ευγενίας, που δίδεται ύστερα από ειδική χάρη, να φροντίζει να μη δίδονται σε πολλούς, ώστε ο αριθμός των ευγενών του ορθόδοξου δόγματος να μην ίσος ή μεγαλύτερος από τον αριθμό των ευγενών του λατινικού δόγματος. Για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του δημοσίου πρέπει, για τους λόγους που θα καθορίσει η σύνεση της Γαληνότητάς σας, να έχουν την πλειοψηφία στις κοινότητες του Βασιλείου, εκείνοι που ακολουθούν το δόγμα της Γαληνότητάς σας· γιατί, σαν παλιοί άποικοι στους οποίους έχει δώσει η Γαληνότητά σας φέουδα, πρέπει, δικαιολογημένα, να προτιμούνται στις υπηρεσίες της. Και οι πολίτες έχουν επίσης τα αξιώματά τους, εκείνα για τα οποία είναι ακατάλληλοι οι ευγενείς, παρ' όλο που πολλοί από τους Κρητικούς ευγενείς και μάλιστα εκείνοι που δεν έχουν μεγάλη περιουσία και πολλά εισοδήματα, δεν θα αποφεύγαν να δεχθούν τα αξιώματα αυτά.

Σήμερα οι υποχρεώσεις των παραπάνω προς την Γαληνότητά σας είναι διαφορετικές, ανάλογα με τις τάξεις των. Οι ευγενείς Βενετοί και Κρητικοί, που έχουν φέουδα ως και οι απλοί φεουδάρχες, είναι υποχρεωμένοι να τρέφουν πολεμικά άλογα, να υπερασπίζονται έφιπποι οι ίδιοι αυτοπροσώπως το Βασίλειο και να υπηρετούν στο ναυτικό τη Γαληνότητά σας, σαν σοπρακόμιτοι και νόμπιλοι, ανάλογα με τις ικανότητές των.

Οι άνθρωποι του λαού, που άλλοι είναι γραμμένοι στις Ορντινάντσες και άλλοι στις Τσέρνιντε των επαρχιών, είναι υποχρεωμένοι να υπερασπίζονται το Βασίλειο με την ίδια τη ζωή τους, άλλοι σαν στρατιώτες στην ξηρά και άλλοι σαν σκάπολοι στη θάλασσα. Άλλοι προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στη Γαληνότητά σας τον καιρό του πολέμου και της ειρήνης, σαν ναύτες και σαν τεχνίτες στα ναυπηγεία. Τέλος οι χωρικοί που είναι γραμμένοι στις αγγαρείες χρησιμοποιούνται, όταν είναι ειρήνη, στα οχυρωματικά έργα του Βασιλείου, όντας υποχρεωμένοι να κάνει ο καθένας μια αγγαρεία - εργασία μιας εβδομάδας - κάθε χρόνο, και όταν γίνεται εξοπλισμός των γαλερών υπηρετούν σ' αυτές σαν κωπηλάτες.

BENETTO MORO, RELAZIONE LETTA IN PREGADI A 25 GIUGNO 1602, Μετάφραση Στέργιου Γ. Σπανάκη, ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Τόμος IV, σελ. 80-86, ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 1958