Σχολεία, σύλλογοι και πνευματική ζωή

Η αντιμετώπιση του τεράστιου προβλήματος του αναλφαβητισμού αποτελεί μία από τις άμεσες προτεραιότητες της Κρητικής Πολιτείας. Με το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας θεσπίζεται για πρώτη φορά στο νησί η υποχρεωτική στοιχειώδης εκπαίδευση και για τα δύο φύλα, που συνοδεύεται από την ίδρυση δεκάδων νέων σχολείων. Το σχολικό έτος 1909-1910 λειτουργούν 656 δημοτικά σχολεία και οι μαθητές ξεπερνούν τους 40.000.

Το Ηράκλειο αναδεικνύεται σε βασικό κέντρο της εκπαιδευτικής αυτής εξόρμησης. Δημόσια και ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα λειτουργούν στην πόλη, ενώ εκατοντάδες είναι οι μαθητές που συρρέουν από την επαρχία για να φοιτήσουν στο «Γυμνάσιον Ηρακλείου», που στεγάζεται στους τουρκικούς στρατώνες (σημερινή Νομαρχία).

Πλήθος συλλόγων και σωματείων αναπτύσσουν ζωηρή πνευματική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Ιδρύεται το 1910 η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, χάρη στη δωρεά που ο Δημήτριος Βικέλας είχε κάνει το 1908 προς το δήμο Ηρακλείου. Εντυπωσιακή είναι αυτήν την περίοδο και η πρόοδος στις αρχαιολογικές έρευνες.

Τοπικές εφημερίδες, όπως η «Δάφνη», η «Ελευθερία», η «Μεντανέτ» (στην τουρκική και γαλλική γλώσσα) και περιοδικά, όπως η «Χριστιανική Κρήτη» και η «Κρητική Στοά», εκδίδονται και κυκλοφορούν για να καλύψουν τις ανάγκες ενημέρωσης και ψυχαγωγίας του κοινού.