Το κρητικό '21

Στις 15 Απριλίου 1821 ένοπλοι Σφακιανοί και εκπρόσωποι από άλλες περιοχές της Κρήτης συγκεντρώνονται στην Παναγία τη Θυμιανή, στα Σφακιά και αποφασίζουν την κήρυξη της επανάστασης στο νησί. Η πρώτη νίκη των επαναστατών σημειώνεται στις 14 Ιουνίου, που θεωρείται και η επίσημη ημερομηνία έναρξης της επανάστασης. Οι πληροφορίες που φτάνουν στο νησί σχετικά με την επανάσταση στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο και με τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγόριου του Ε΄ στην Κωνσταντινούπολη, οδηγούν στις 23 Ιουνίου τους Οθωμανούς του Μεγάλου Κάστρου σε πράξεις αντεκδίκησης σε βάρος των χριστιανών της πόλης. Δεκάδες κάτοικοι, λαϊκοί και κληρικοί, πέφτουν θύματα αυτού του βίαιου ξεσπάσματος που μένει στην ιστορία ως ο «μεγάλος αρμπεντές».

Η επανάσταση εξαπλώνεται τους επόμενους μήνες σ' όλες σχεδόν τις επαρχίες του νησιού. Η επέμβαση όμως του αιγυπτιακού στρατού φέρνει τους επαναστάτες σε δύσκολη θέση και ο αγώνας σβήνει την άνοιξη του 1824, καθώς πολλοί επαναστάτες αναγκάζονται να δηλώσουν υποταγή. Αρκετοί, όμως, είναι αυτοί που φεύγουν από το νησί και συμμετέχουν στα επαναστατικά γεγονότα στην ηπειρωτική Ελλάδα. Στα επόμενα χρόνια η επανάσταση στο νησί αναζωπυρώνεται, χωρίς όμως τελικά να οδηγήσει στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Το «Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας» δεν περιλαμβάνει στα όρια του νέου Ελληνικού Κράτους την Κρήτη και οι Κρητικοί υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν οριστικά τον αγώνα.